Jedną z cech współczesnych społeczeństw wielu krajów rozwiniętych jest starzenie się ludności. Przybywa ludzi w wieku poprodukcyjnym, rośnie długość życia, maleje przyrost naturalny; taka sytuacja ma miejsce również w Polsce. O tych zjawiskach, o uniwersytetach senioralnych oraz postaci profesor Haliny Szwarc opowiadał studentom naszego uniwersytetu na niezwykle interesującym wykładzie dr hab. Krzysztof Lesiakowski, prof. Uniwersytetu Łódzkiego.

Przeprowadzone badania wykazują, że starzenie się jest w znacznie większym stopniu procesem zachodzącym w psychice ludzi, a nie procesem uwarunkowanym biologicznie. Chcąc więc zachować i zwiększyć sprawność intelektualną, psychiczną i fizyczną ludzi starszych, bardzo ważnym okazuje się być włączanie ich do systemu kształcenia tak, aby mogli aktualizować i zdobywać wiedzę, a to pozwoli im uczestniczyć w życiu środowiska i odnaleźć się bezpiecznie w zmieniających się warunkach. W tym celu rozpoczęto powoływanie tzw. uniwersytetów trzeciego wieku, które stały się najpopularniejszą formą edukacji ludzi starszych.

Pierwszy tego typu uniwersytet powstał w 1973 roku we Francji. W roku 1975 powstaje trzeci na świecie, a pierwszy w Polsce, Uniwersytet Trzeciego Wieku w Warszawie. Założycielką tego uniwersytetu była profesor nauk medycznych doktor Halina Szwarc. Obecnie w Polsce działa około 110 utw, skupiając 25 tysięcy słuchaczy. Europejskie uniwersytety działają w oparciu o dwa modele: model francuski – ściśle związany z ośrodkami akademickimi, zapewniający wysoki poziom działań dydaktycznych i naukowo-badawczych oraz model brytyjski – oparty na samokształceniu i samopomocy seniorom bez wsparcia ze strony wyższych uczelni.

W Polsce funkcjonują trzy typy uniwersytetów: powstające w strukturach i pod patronatem wyższych uczelni, powoływane przez stowarzyszenia prowadzące działalność popularno-naukową i inne, działające przy domach kultury, bibliotekach, domach dziennego pobytu, innych ośrodkach. Finansowanie tych organizacji jest różne: ze składek członkowskich, dofinansowywane są z budżetu samorządów terytorialnych, korzystają ze sponsoringu, rozpisują granty, wypracowują środki własne.

Celem utw jest szeroko rozumiana aktywizacja ludzi starszych, a także wykorzystanie ich wiedzy, doświadczenia i umiejętności życiowych. Poprzez swą działalność utw stwarzają warunki takie, by seniorzy mogli rozwijać sprawność intelektualną, fizyczną i kulturalną. Uniwersytety sprzyjają budowaniu więzi międzyludzkich i międzypokoleniowych, zawieraniu ciekawych znajomości a często przyjaźni. Integrują środowisko seniorów bez względu na wiek i wykształcenie, poszerzają wiedzę, umiejętności, pozwalają wykazać się użytecznością dla innych, zdobyć uznania grupy, której jest się członkiem oraz realizować to, na co kiedyś nie było czasu. A wszystko w zgodzie z powiedzeniem profesor Haliny Szwarc „uniwersytet dodaje życia do lat, a nie lat do życia”.

Profesor Halina Szwarc (1923-2002) założycielka pierwszego utw w Polsce, wspaniały człowiek, ze wspaniałą i dramatyczną przeszłością wojenną. Jej działalność w konspiracji świetnie obrazują określenia: dziewczyna fenomen, as polskiego wywiadu, bardziej Kloss niż Mata Hari. W 1948 roku otrzymuje dyplom lekarza i rozpoczyna pracę w klinice w Poznaniu, tu uzyskuje stopień doktora nauk medycznych, przechodzi kolejne szczeble kariery naukowej, jednak przeszłość wojenna powoduje, że traci pracę w klinice. Zostaje lekarzem zakładowym w Stomilu, gdzie pracuje jako endokrynolog, habilituje się na AM w Łodzi. W roku 1964 przenosi się do Warszawy. Jako pracownik naukowy na warszawskiej AWF zajmuje się medycyną sportową. Jest aktywnym działaczem ZBOWiD oraz Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Gdy występuje z inicjatywą utworzenia utw w Warszawie bardzo przydatne okazują się jej liczne kontakty międzynarodowe z europejskimi uczelniami i naukowcami. To dzięki jej pomocy i zaangażowaniu powstały kolejne utw przy uczelniach Wrocławia, Lublina i Łodzi.